Ból uda to problem, z jakim mogą się mierzyć osoby w każdym wieku. Niezależnie od tego czy prowadzimy aktywny czy siedzący tryb życia, w którymś momencie mogą nam zacząć dokuczać dolegliwości bólowe i dyskomfort w określonej części uda. Zazwyczaj bolą nas mięśnie ud, ale odczuwane objawy mogą mieć różnorodny charakter i umiejscowienie. Czasem ból nóg w udach jest intensywny, a innym razem stosunkowo łagodny. Jakie mogą być więc przyczyny takich dolegliwości i jak można sobie z nimi skutecznie radzić?
Spis treści:
- Budowa uda i jej wpływ na możliwe dolegliwości w udach
- Przyczyny bólu ud w zależności od jego umiejscowienia
- Jak rozpoznać źródło bólu uda? Objawy charakterystyczne dla konkretnych dolegliwości
- W jaki sposób diagnozujemy problemy w tej strukturze?
- Jak wyleczyć ból uda? Leczenie zachowawcze, rehabilitacja i domowa profilaktyka
Anatomiczna budowa wpływać może na ból uda
W pierwszej kolejności warto się dowiedzieć, jak właściwie wygląda anatomiczna budowa uda. Dzięki temu, będziemy również w stanie z większą precyzją określić, która jego część jest źródłem odczuwanego przez nas bólu.
Udo to przede wszystkim kość udowa, stanowiąca jego podstawę. Składa się ona z takich elementów jak:
- nasada bliższa – głowa kości udowej, szyjka, krętarz większy i mniejszy;
- trzon – kresa chropowata, składająca się z wargi przyśrodkowej i bocznej;
- nasada dalsza – kłykcie kości udowej: przyśrodkowy i boczny.
Kolejny niezwykle istotny element tej części kończyny dolnej to oczywiście mięśnie uda. Dzielimy je na trzy grupy:
- przednie – mięsień krawiecki, mięsień czworogłowy uda;
- tylne – mięsień dwugłowy uda, mięsień półbłoniasty, mięsień półścięgnisty;
- przyśrodkowe – mięsień grzebieniowy, mięsień smukły, mięsień przywodziciel krótki, mięsień przywodziciel długi, mięsień przywodziciel wielki.
Wszystkie te elementy są niezwykle ważne dla prawidłowego funkcjonowania kończyny dolnej. Uszkodzenie któregokolwiek z nich może więc wywoływać ból i dyskomfort, ale także utrudniać codzienne funkcjonowanie. Warto przy tym pamiętać, że urazowi w tej części nogi może ulec zarówno kość i mięśnie, ale także ścięgna w udzie, które łączą ze sobą te dwie struktury.
Dlaczego bolą uda? Przyczyny bólu można podzielić zależnie od umiejscowienia
Przyczyny bólu uda mogą być bardzo różnorodne. Wiele zależy tutaj od tego jaki dokładnie ból mięśni uda odczuwamy. Może on mieć bowiem odmienny charakter, nasilenie czy symptomy towarzyszące. Niektórzy pacjenci odczuwają ostry, kłujący ból w udzie, a u innych jest on tępy, rozpierający czy pulsujący. Stosunkowo często osoby zmagające się z takimi dolegliwościami skarżą się również na ból promieniujący do uda. W takim przypadku jednak najczęściej jest to typowy ból uda od kręgosłupa.
Na określenie przyczyny problemów w obrębie tej części ciała, duży wpływ ma również umiejscowienie bólu. Pacjenci mogą odczuwać tego typu dolegliwości z przodu, z tyłu lub wewnątrz uda. Biorąc to pod uwagę, gdy u danej osoby pojawia się ból uda, przyczyny można podzielić na:
1. Ból uda z przodu
Ból mięśni ud z przodu może wynikać zarówno z urazów i chorób, jak i z naszego trybu życia. W tym przypadku, bolące uda mogą zatem dokuczać pacjentom z takich powodów jak:
- ból wzrostowy u dzieci – ból uda u dziecka może być związany z bólami wzrostowymi. Jest to zespół dolegliwości występujących u dzieci w okresie od 2 do 12 roku życia, nazywany też bólem nocnym kończyn;
- naciągnięcie ścięgna zginacza bioder – do urazu dochodzi zazwyczaj w wyniku nadmiernego wysiłku fizycznego. Odczuwany jest ból uda z przodu przy chodzeniu i podczas poruszania kończyną;
- siedzący tryb życia – długie przebywanie w pozycji siedzącej sprawia, że pompa mięśniowa nie działa prawidłowo. Z tego powodu krew nie jest właściwie transportowana i nie dostarcza do kończyn dolnych odpowiedniej ilości składników odżywczych. Co więcej, taka pozycja wywołuje też ucisk w okolicy dołu podkolanowego, co może powodować ból mięśni nóg;
- stłuczenie uda – dolegliwości bólowe mogą być także spowodowane mechanicznym urazem w obrębie ud. Wówczas w miejscu stłuczenia może się także pojawić obrzęk lub krwiak;
- uszkodzenie nerwów – neuropatia czy meralgia z parestezjami również mogą być przyczyną występowania bólu, wrażliwości i zaburzeń czucia w obrębie uda;
- zapalenie mięśnia czworogłowego uda – zapalenie mięśnia uda, zwłaszcza tak istotnego, również jest częstą przyczyną bólu w tym miejscu. Zapalenie mięśni nóg zwykle objawia się też ich znacznym osłabieniem;
- zerwanie przyczepu mięśnia czworogłowego uda – do zerwania może dojść w wyniku uderzenia w udo lub ekscentrycznego napięcia mięśnia, np. podczas upadku czy zeskoku. Często pojawia się wówczas rwący ból z przodu uda. Warto zaznaczyć, że u wielu pacjentów dolegliwości są obszerniejsze i wówczas odczuwają oni zintensyfikowany zarówno ból biodra i uda;
- entezopatia ścięgna mięśnia czworogłowego uda – zmiany przyczepów ścięgien do kości o charakterze przeciążeniowo-zwyrodnieniowym. Schorzenie powoduje ostry i przeszywający ból mięśnia czworogłowego uda;
- zapalenie ścięgna mięśnia dwugłowego uda – do zapalenia mogą doprowadzić mikrouszkodzenia, do których dochodzi na przykład podczas nieprawidłowo wykonywanego treningu. W takim przypadku pacjenci odczuwają przede wszystkim ból mięśnia dwugłowego uda oraz jego tkliwość;
- zespół pasma biodrowo-piszczelowego – dolegliwości bólowe w przypadku tego schorzenia dotyczą przede wszystkim stawu skokowego, ale u wielu pacjentów rozszerzają się również w obrębie uda.
2. Ból uda z tyłu
Za ból uda z tyłu podczas siedzenia lub chodzenia, w większości przypadków odpowiada uraz lub przeciążenie mięśni. Wśród najczęstszych przyczyn takich dolegliwości wyróżniamy:
- naderwanie mięśnia dwugłowego uda – dochodzi do niego w wyniku bezpośredniego uderzenia lub zbyt gwałtownego ruchu mięśnia, który jest skurczony. Oprócz bólu pojawia się też zwykle obrzęk oraz krwiak;
- nadwaga – zbyt duża masa ciała powoduje przeciążenia w obrębie całych kończyn dolnych, w związku z czym pacjenci z nadwagą mogą również odczuwać ból z tyłu ud;
- skurcze uda z tyłu – silny skurcz w udzie jest częstą przyczyną odczuwanego przez nas bólu. Najczęściej pojawiają się one w wyniku niedoboru soli i minerałów, przetrenowania, odwodnienia, przegrzania, ale także zasiedzenia. Objawy opisywane przez pacjentów jako skurcze uda z tyłu kolan zwykle świadczą o tym, iż odczuwają oni po prostu skurcz mięśnia dwugłowego uda;
- uraz mięśni – wszelkiego typu uszkodzenia oraz przeciążenia, takie jak naderwanie czy naciągnięcie mięśnia dwugłowego, mogą objawiać się bólem z tyłu uda i może być to też ból promieniujący do kolana. W przypadku tego typu urazów, u pacjentów może się też pojawić rwący ból z tyłu uda pod pośladkiem. Wynika to z faktu, iż podczas uprawiania sportów, zwłaszcza biegania, dochodzi często do przeciążanie przywodzicieli uda, które odpowiadają za ból pod pośladkiem. W tym przypadku, ból samego uda, jak i ból pośladka mogą się dodatkowo nasilać przy wysiłku;
- uraz ścięgna podkolanowego – do uszkodzenia ścięgna podkolanowego dochodzi zwykle w wyniku przeciążenia lub naderwania włókien mięśniowych, najczęściej podczas nagłego skręcenia lub wyprostowywaniu uda. Pojawia się wówczas ból pod kolanem promieniujący do uda, który często określany jest przez pacjentów jako ból ścięgna z tyłu uda.
3. Ból wewnątrz uda
Gdy pacjenta dotyka rwący ból nóg, przyczyny mogą być bardzo różne. Zwłaszcza, gdy dana osoba skarży się na ból wewnątrz ud, obejmujący na przykład pachwiny, kości czy żyły. Źródłem tego typu dolegliwości może być między innymi:
- fibromialgia – przewlekła choroba układu mięśniowo-szkieletowego. Oprócz bólu mięśni i kości w obrębie ud, pacjenci odczuwają również wrażliwość tkanek miękkich i silne zmęczenie;
- nadwyrężenie lub zapalenie pachwiny – naciągnięcie lub urazy w obrębie tej części ciała mogą wywoływać ból uda i pachwiny. Takie dolegliwości są najczęściej wynikiem urazów typowo sportowych;
- przepuklina pachwinowa – ból pachwiny może być też objawem obecności przepukliny pachwinowej, w wyniku której wyczuwalny jest także miękki guzek;
- martwica kości udowej – choroba obejmuje głowę kości udowej i często objawia się jako ból w pośladku lub na przykład ból w lewej pachwinie promieniujący do uda;
- objaw rwy kulszowej – podrażnienie lub ucisk nerwu kulszowego, który powoduje silny ból w okolicach lędźwi promieniujący do uda;
- choroby żył – nasilający się ból uda w nocy może być objawem chorób żylnych, takich jak niewydolność żylna, zakrzepica żylna czy polineuropatia;
- zapalenie kaletki krętarzowej – ucisk kaletki powoduje ból promieniujący na wewnętrzną część uda oraz do pachwiny. Dolegliwości te mogą się nasilać podczas ruchu;
- złamanie kości udowej – u pacjentów można stwierdzić: złamanie górnego odcinka kości udowej (szyjka kości udowej i złamanie krętarzowe), złamanie trzonu kości oraz obwodowego końca kości. Dwa ostatnie przypadki są zazwyczaj wynikiem bardzo silnego urazu. Jeśli natomiast chodzi o złamanie szyjki kości udowej oraz o złamanie przezkrętarzowe kości udowej, najczęściej występują one u osób starszych w wyniku osteoporozy;
- ciąża – ból ud w ciąży to częsta dolegliwość, która zwykle występuje w wyniku ucisku dziecka na nerw kulszowy znajdujący się pod macicą lub na naczynia krwionośne. W zaawansowanej ciąży może także występować ból kości udowej przy miednicy, który jest spowodowany uciskiem na nią przez powiększający się brzuch i zmianę położenia środka ciężkości ciała ciężarnej.
Jak rozpoznać mięśniowy ból uda? Objawy wskazujące na problem z mięśniem
Ból uda po zewnętrznej stronie, dolegliwości bólowe z tyłu lub z przodu uda, czy też ból wewnętrznej strony uda. Każdy z tych rodzajów bólu może wynikać z wielu różnych przyczyn, które powinny zostać możliwie szybko zdiagnozowane. W sytuacji, gdy odczuwany przez pacjenta ból uda z boku po zewnętrznej stronie jest następstwem na przykład urazu, sprawa jest dość jasna. Problem zaczyna się jednak wtedy, kiedy dolegliwości te zdają się nie mieć wyraźnej przyczyny lub nie znikają w miarę upływu czasu. Wówczas, niezależnie od tego czy jest to ból uda po wewnętrznej stronie, ból z tyłu albo z przodu kończyny, konieczna jest konsultacja z lekarzem oraz wykonanie odpowiednich badań. Należy jednak pamiętać o tym, aby zwracać uwagę na pozostałe objawy towarzyszące takiemu bólowi. Może to być między innymi:
- drętwienie uda – nieprzyjemne uczucie drętwienia może pojawiać się zarówno podczas spoczynku, jak i w sytuacji, gdy poruszamy kończyną. Często jest to objaw ucisku na nerw lub niedokrwienia kończyny;
- mrowienie połączone ze swędzeniem – mrowienie w udzie oraz swędzenie, czy nawet pieczenie skóry mogą się pojawiać przede wszystkim w sytuacji, gdy pozostajemy w bezruchu przez dłuższy czas. Objaw ten może świadczyć o chorobie żylnej;
- problemy z poruszaniem się – gdy bólowi towarzyszy również sztywność kończyny albo nieprzyjemne kłucie, przez co mamy problem z chodzeniem i wykonywaniem niektórych ruchów, może być to objaw np. choroby zwyrodnieniowej;
- uczucie pieczenia – palący, piekący ból w udzie może świadczyć o wielu różnych schorzeniach. Pieczenie po zewnętrznej stronie uda może być objawem np. meralgii parestatycznej. Z kolei piekący ból wewnętrznej strony ud może wskazywać na problemy w obrębie kręgosłupa;
- skurcze mięśni – najczęściej skurczem objęty jest mięsień trójgłowy, ale mięsień czworoboczny uda czy mięsień dwugłowy również mogą ulegać kurczom. Taka dolegliwość zwykle jest efektem odwodnienia, przetrenowania albo niedoboru soli i minerałów;
- zakwasy w udach – specyficzny ból mięśni, jaki wywołują zakwasy na udach, pojawia się zwykle po kilku lub kilkunastu godzinach od intensywnego wysiłku fizycznego;
- krwiaki i siniaki – ból, któremu towarzyszą również siniaki na udach to zwykle objawy silnego urazu w obrębie tej części kończyny.
Diagnoza i badania – morfologia, przewodnictwo nerwowe, RTG i USG uda
W sytuacji, gdy ból uda nie ma wyraźnej przyczyny lub dolegliwości nie ustępują mimo upływu czasu, należy zgłosić się do lekarza. Na początku można się udać do lekarza pierwszego kontaktu, który następnie skieruje nas do ortopedy lub fizjoterapeuty. Lekarze zwykle zlecają też wykonanie badań, które mogą im pomóc w postawieniu diagnozy. Takie badania to między innymi:
- wywiad z pacjentem – podczas rozmowy z pacjentem lekarz będzie chciał poznać wszystkie odczuwane przez niego objawy. Ważne są tutaj ich umiejscowienie, charakter oraz nasilenie w różnych sytuacjach, co pozwoli mu zawęzić listę potencjalnych przyczyn bólu;
- badanie krwi – najczęściej jest to morfologia i OB, które pozwalają ocenić, czy w organizmie pacjenta toczy się stan zapalny;
- badanie przewodnictwa nerwowego – pozwala zbadać czynność elektryczną nerwów i tym samym wykryć ewentualne anomalie od strony układu nerwowego;
- rezonans magnetyczny i RTG – badania obrazowe pozwalają wykryć zmiany w obrębie kości i stawów, a w przypadku rezonansu również zmiany w mięśniach czy więzadłach;
- USG uda – pozwala wykryć choroby i uszkodzenia w obrębie mięśni, stawów i ścięgien.
Jak leczyć ból uda? Leczenie zachowawcze, rehabilitacja i odpowiednia profilaktyka
Niestety nie każdy ból w udzie można wyleczyć samodzielnie. Szczególnie w sytuacji, gdy dolegliwość ta towarzyszy nam przez dłuższy okres czasu i nie została odpowiednio zdiagnozowana. W takim wypadku konieczna jest wizyta u specjalisty, który wykona opisane już badania i postawi diagnozę, pozwalającą na wdrożenie skutecznego leczenia.
1. Leczenie zachowawcze – maść na ból uda o odpowiednim składnie
Jeśli jednak objawy nie są szczególnie dokuczliwe, możemy spróbować sobie poradzić z bólem na własną rękę. Przede wszystkim chodzi tutaj o leczenie zachowawcze, czyli preparaty przeciwbólowe i przeciwzapalne, które zawierają między innymi ibuprofen. Warto jednak wybierać również produkty, które opierają się na składnikach naturalnych, takich jak:
- czarci pazur;
- miłorząb japoński;
- mentol;
- kamfora;
- aloes;
- nagietek.
Bardzo wiele tego typu preparatów występuje w formie tabletek albo kapsułek, ale warto też zastosować dobrą maść na ból uda. Oczywiście powinna być to maść przeciwbólowa, która dzięki wspomnianym już składnikom złagodzi dolegliwości bólowe, a przy tym rozluźni mięśnie i zniweluje stan zapalny. Maść z czarcim pazurem jest bardzo popularnym produktem, który sprawdzi się zarówno przy bólach mięśni, stawów, więzadeł czy ścięgien. Maść tę można równie skuteczne używać przy kontuzjach uda, stanach zapalnych i możliwych nerwobólach. Wystarczy regularnie rozsmarowywać odpowiednią jej ilość w obolałym miejscu, aby dość szybko odczuć poprawę.
2. Rehabilitacja i ćwiczenia rozciągające uda
Kolejną ważną formą leczenia bólu w udach jest rehabilitacja zalecona przez lekarza oraz ćwiczenia rozciągające uda. Powinniśmy je wykonywać przed i po każdym treningu.
- Najprostsze ćwiczenie na rozciąganie mięśnia czworogłowego polega na przyciąganiu pięty do pośladka. Następnie należy pozostać w tej pozycji przez około 20 sekund, po czym następuje zmiana nogi.
- Z kolei ćwiczenia na rozciąganie mięśnia dwugłowego uda to skłony do ziemi na wyprostowanych nogach. Takie skłony możemy też wykonywać siedząc na ziemi z wyprostowanymi, złączonymi nogami, próbując dotknąć dłońmi palców stopy.
3. Odpowiednia profilaktyka
Jak w przypadku każdej innej dolegliwości, niezwykle ważna jest odpowiednia profilaktyka. Jeśli chodzi o ból uda, bardzo ważna jest świadoma aktywność fizyczna. Musimy mierzyć siły na zamiary i nie doprowadzić do przeciążenia czy przetrenowania mięśni. Dzięki temu nie będziemy musieli się zastanawiać jak pozbyć się zakwasów w udach. Pamiętajmy też o zapewnieniu naszym mięśniom odpowiedniego odpoczynku, zwłaszcza po wysiłku. A jeśli spodziewamy się, że mogliśmy przesadzić, zastosujemy na przykład zimne okłady, masaże lub ciepłą kąpiel. Ważna jest także zdrowa, zbilansowana dieta, dzięki której unikniemy nadwagi. Jeśli zastanawiamy się jak zlikwidować skurcz uda, dieta ma tu również duże znaczenie. Powinniśmy bowiem dostarczać organizmowi odpowiednią ilość wody i składników odżywczych, aby nie doświadczać tej przykrej dolegliwości.
Podsumowanie
Z bólem uda możemy próbować radzić sobie samodzielnie, ale tylko do pewnego czasu. Gdy dolegliwości te utrzymują się przez dłuższy okres, pojawia się obrzęk lub mocne zaczerwienienie, które na dodatek nie pozwalają nam normalnie funkcjonować – musimy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.
Bibliografia
- Pluta, Andrzej, and Leszek Szczepański.; “Bóle kości, mięśni i stawów–problemy diagnostyczne i lecznicze.”; Przewodnik Lekarza/Guide for GPs 5.8 (2002): 84-92.
- Dobrogowski, Jan, and L. Kocot-Kępska.; “Różne zespoły bólu neuropatycznego występujące u jednego pacjenta–opisy przypadków.”; Współ onkol 12 (2008): 3-139.
- Ignasiak, Zofia.; “Anatomia układu ruchu.; Elsevier Urban & Partner, 2007.
- Czamara, A., and A. Bugajski.; “Fizjoterapia w zanikach prostych mięśni czworogłowych uda po urazach kończyn dolnych.”; Medycyna Sportowa (1998): 13-17.