Ból stopy często wskazuje na przyczyny miejscowe, czyli związane z samą stopą, jednak w niektórych przypadkach, jest objawem choroby ogólnoustrojowej, często bardzo poważnej. Dolegliwości bólowe mogą osiągać różne natężenie – od nieznacznego dyskomfortu, po silny ból, który całkowicie uniemożliwia normalne funkcjonowanie. Skąd bierze się silny, rwący ból w stopie? Jak leczyć tą przypadłość?
Spis treści:
- Jakie struktury są najbardziej narażone i mogą powodować ból stopy?
- Co powoduje ból stóp? Przyczyny w zależności od źródła dolegliwości
- Diagnoza i określenie źródła bólu. Jakie badania należy wykonać?
- Jak leczyć ból stopy?
- Kiedy należy udać się do lekarza?
Jak anatomiczna budowa może wpłynąć na ból stopy?
Budowa stopy, która w praktyce stanowi podporę dla całego ciała, jest związana właśnie z funkcją, którą pełni. w pierwszej kolejności, warto przyjrzeć się palcom. Palce u nóg są znacząco uwstecznione, względem palców dłoni – są krótsze, a ich ruchomość jest wyraźnie mniejsza. Wynika to z faktu, że ich rola ogranicza się wyłącznie do funkcji podporowej.
Kolejna część stopy sklepienie, podłużne i poprzeczne. Obszary te są tworzone przez kości stopy, mięśnie w stopie i więzadła. Sklepienia sprawiają, że podeszwa stopy, w swojej środkowej części, jest odciążona. Sama podeszwa jest pokryta tkanką łączną i tłuszczową. w ten sposób wytwarzana jest amortyzacja. Pod warstwą amortyzującą znajduje się rozcięgno podeszwowe. Łączy ono łuki sklepienia podróżnego i w ten sposób nie dopuszcza do jego spłaszczenia.
Kości w stopie należy podzielić na stęp, śródstopie i kości palców. Stęp dzieli się na kość piętową i skokową, które tworzą szereg bliższy, oraz na kość sześcienną i 3 kości klinowate – szereg dalszy. Między rzędami kości znajduje się kość łódkowata. Śródstopie składa się natomiast z 5 kości. Anatomia stopy uwzględnia także tkanki miękkie – mięśnie i ścięgna w stopie. Jest to złożony układ, który należy dzielić na mięśnie grzbietu i podeszwy.
Stawy w stopie dzielą się na stawy:
- skokowo-goleniowy,
- międzystępowe,
- śródstopno-paliczkowe,
- śródstopno-stępowe,
- międzypaliczkowe.
Skomplikowana budowa stopy ma związek nie tylko z koniecznością przenoszeni ciężaru ciała, ale także z szerokim zakresem ruchu. Jednocześnie sprawia to, ze boląca stopa wymaga szczegółowej diagnostyki, bowiem źródłem dolegliwości może być każdy obszar anatomiczny – palce, śródstopie, stęp i pięta.
Dlaczego bolą stopy? Przyczyny zależą konkretnie od obszaru, w którym dochodzi do uszkodzenia, deformacji lub stanu chorobowego
Niezwykle trudno określić jednoznacznie skąd bierze się ból stóp. Przyczyny mogą być bardzo różne i dotykać wielu obszarów struktury stopy jednocześnie. Inne źródło ma ból w stopie po wewnętrznej stronie, a inne – ból w stopie po zewnętrznej stronie. Niektóre osoby odczuwają ból na środku stopy, który nasila się podczas chodzenia. W takim przypadku, podejrzenie pada zwykle na uraz stopy, zwłaszcza gdy dolegliwościom bólowym towarzyszy opuchlizna. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że kontuzja stopy nie jest jedyną przyczyną dolegliwości. O czym świadczy ból kości w stopie, a o czym ból podeszwy stopy? Na co wskazuje kłucie w stopie? Skąd bierze się ból w stopie z boku i ból pod stopami? Czy jednoczesny ból lewej i ból prawej stopy świadczy o chorobie? Przyczyny mogą mieć charakter miejscowy lub ogólnoustrojowy.
1. Przyczyny wynikające od kostki
Bolące kostki u nóg to wyjątkowo uporczywa dolegliwość, bowiem ból może pojawiać się zarówno w spoczynku, jak i podczas chodzenia. Wbrew pozorom, skręcenie stopy to tylko jedna z wielu możliwych przyczyn. Najczęściej, za wystąpienie dolegliwości odpowiadają następujące czynniki:
- urazy (złamanie, skręcenie, zwichnięcie stopy) – ze względu na skomplikowaną budowę i pełnioną funkcję, stopa jest narażona na wiele urazów. W takim przypadku, ból nasila się przy chodzeniu. Złamanie stopy właściwie uniemożliwia podparcie ciała kontuzjowaną kończyną. Osoba, która doznała urazu, odczuwa silny ból w kostce, a zależnie od rozległości kontuzji, ból może pojawić się także po wewnętrznej i po zewnętrznej stronie. Towarzyszy temu spuchnięta kostka. Ból kostki bez opuchlizny wskazuje na przyczynę inną niż uraz (np. na przewlekłą niewydolność żylną) – zwichnięta, skręcona czy złamana stopa prawie zawsze jest opuchnięta;
- zapalenie ścięgna Achillesa – najczęstszą przyczyną tej dolegliwości jest uraz ścięgna, będący następstwem znacznego przeciążenia. Objawem jest silny ból pod łydką, który nieco ustępuje po wpływem aktywności;
- nadwyrężenie i/lub przeciążenie – następstwem zbyt intensywnego treningu może być ból pod stopą. Poduszka, tworzona przez tkankę łączną i tłuszczową, pełni funkcję amortyzującą, jedna nie jest w stanie całkowicie chronić struktury stopy przed nadmiernym przeciążeniem.
2. Przyczyny wynikające od pięty
Ból w pięcie może być wyjątkowo uporczywy. Boląca pięta przy chodzeniu może znacząco ograniczyć normalną aktywność, a w skrajnych przypadkach – całkowicie uniemożliwić wykonywanie codziennych czynności. Czym spowodowany jest ból stopy od spodu w obszarze pięty? najczęstsze przyczyny to:
- zapalenie powięzi podeszwy – tego typu zapalenie stopy zwykle pojawia się w następstwie zbyt intensywnego treningu. Chory odczuwa ból pięty i ból podeszwy stopy. Dolegliwości ze strony powięzi to częste przyczyny bólu pod stopami u biegaczy, ale nie tylko. Ból pojawia się podczas uprawiania sportu, po długim chodzeniu, w trakcie długiego stania i po długim spoczynku;
- ostroga piętowa – ostroga na stopie to narośl kostna (spowodowana przewlekłym stanem zapalnym rozcięgna podeszwowego), która początkowo sprawia ból wyłącznie przy chodzeniu. W miarę postępu schorzenia, dolegliwości nasilają się i są odczuwane przez cały czas, także w nocy;
- kamienne krwiaki – to twarde struktury w obszarze warstwy amortyzującej, które najczęściej powstają w następstwie stłuczenia;
- urazy – ból pięty z boku od wewnętrznej strony lub od spodu, może wskazywać na obicie. Jeżeli pojawia się silny obrzęk, a sam ból jest trudny do zniesienia, mogło dojść do złamania. Przyczyną bólu może być też przeciążenie, którego skutkiem jest naciągnięte ścięgno w stopie. Leczenie uchroni przed pogłębianiem się kontuzji;
- odciski, nagniotki i modzele – powstają w wyniku przewlekłego ucisku, np. w wyniku noszenia niedopasowanego obuwia lub występujących deformacji stopy. Wywołują ból stopy przy chodzeniu lub po bieganiu. Jeżeli dolegliwości pojawiają się także w spoczynku, wskazuje to na rozwijający się stan zapalny.
Zdarza się, że badania obrazowe nie wykazują żadnych nieprawidłowości w obszarze pięty. W takim przypadku, prawdopodobny jest ból pięty od kręgosłupa.
3. Przyczyny mające swoje źródło w śródstopiu
Ból w śródstopiu często wskazuje na znaczne przeciążenie tego obszaru lub na poważniejszy uraz. Zdarza się jednak, że ból kości śródstopia wskazuje na rozwijający się stan zapalny. Najczęstsze przyczyny dolegliwości to:
- przeciążenie – ból pojawiający się przy chodzeniu, którego intensywność zmniejsza się podczas spoczynku, może być wynikiem nadmiernej aktywności sportowej, ale nie tylko. Przeciążenie może też wynikać z niewłaściwie dobranego obuwia, które nie zapewnia wystarczającej amortyzacji, jak i z nadwagi lub otyłości. Ból grzbietu stopy u dziecka często pojawia się w następstwie wzmożonej aktywności, ale może też wynikać z postępującego procesu wzrostu;
- uraz – śródstopie narażone jest nie tylko na stłuczenia, ale także na skręcenia, zwichnięcia, pęknięcia i złamania. Złamanie kości śródstopia objawia się nie tylko silnym bólem i obrzękiem, ale także krwiakiem. W przypadku stłuczenia, najczęściej pojawia się ból śródstopia od góry;
- zapalenie trzeszczek – w tym przypadku, ból narasta stopniowo. W początkowej fazie, dolegliwości są nieznaczne. Finalnie, przyjmują formę rwącego bólu.
4. Przyczyny wynikające od palców
Ból palców u nóg może mieć wiele przyczyn. Często, dolegliwości bólowe nie mają poważnego podłoża, zdarza się jednak, że bolące palce u nóg są jednym z symptomów bardzo poważnego schorzenia. Mówiąc o najczęstszych przyczynach bólu, zlokalizowanego w obszarze palców stopy, należy wskazać na następujące choroby i stany:
- dna moczanowa – jest to choroba przewlekła, mająca związek z zaburzeniami przemiany materii. Objawia się zniekształceniem stawów i silnym bólem. Pierwsze objawy najczęściej dotyczą małych stawów, w tym stawu śródstopno-paliczkowego. Pojawia się wówczas charakterystyczny ból podeszwy przy palcach;
- metatarsalgia Mortona – pod tą nazwą kryje się zespół bólowy obszaru palca stopy, wywołany zmianami zwyrodnieniowymi. Objawia się jako ostry ból palców;
- haluks i palec młotkowaty – haluks objawia się niewłaściwym odchyleniem palucha względem kolejnego palca, co powoduje silny ból dużego palca w stopie. Palec młotkowaty jest deformacją, która skutkuje przykurczem zgięciowym palca;
- wrastający paznokieć – najczęściej jest wynikiem nieprawidłowego przycinania paznokci lub noszenia ciasnego obuwia. Początkowo, powoduje dyskomfort, który z czasem przeistacza się w silny ból;
- paluch biegacza – choroba ta wynika z nadmiernego obciążania stawu palucha. Objawem jest silny ból, który może nawet uniemożliwiać chodzenie;
- uraz – dolegliwości bólowe, którym towarzyszy obrzęk, mogą być następstwem skręcenia, zwichnięcia lub złamania. Jednym z powikłań urazu może być zapalenie pochewki ścięgna w stopie;
- odciski – zbyt ciasne lub źle dopasowane obuwie, jak i nieprawidłowy rozkład masy (związany z deformacjami), może doprowadzić do wystąpienia bolesnych odcisków i nagniotków.
5. Przyczyny bólu, których nie można zaklasyfikować lub pasują do pozostałych
Zdarza się, że ból nie ma bezpośredniego związku ze stopą ani nie wynika z urazu. Piekące stopy zwykle mają związek z odparzeniem (w takiej sytuacji, zwykle pojawiają się też spuchnięte stopy). Odparzenie stopy wynika z jej przegrzania, a pieczenie jest podstawowym objawem takiego stanu. Odparzone stopy można też rozpoznać po wyraźnie zaczerwienionej i przekrwionej skórze. W niektórych przypadkach, ból podbicia w stopie (lub innego obszaru), stanowi objaw bardzo poważnego schorzenia. w tym miejscu należy wskazać na następujące choroby:
- cukrzyca – stopa cukrzycowa to poważne powikłanie tej choroby. W jej przebiegu, zmniejsza się ukrwienie stopy, co skutkuje wystąpieniem owrzodzenia, utrudnionym gojeniem ran, deformacją i postępującym procesem martwiczym. Zmiany zwyrodnieniowe w stopie czasami są tak duże, że uniemożliwiają chodzenie;
- neuropatia – w przebiegu schorzenia dochodzi do uszkodzenia nerwów;
- deformacja stopy – płaskostopie i stopa wydrążona to najczęstsze deformacje tego obszaru. Zniekształcenie struktur kostnych może powodować ból w stopie z przodu, dolegliwością może być też objęta górna część. Uczucie bólu często wywołuje także niewłaściwy rozkład masy;
- zapalenie stawów stopowych – stan zapalny chrząstki stawowej najczęściej jest objawem chorób szkieletu, jak osteoporoza, oraz schorzeń autoimmunologicznych, jak toczeń rumieniowaty i RZS. Postępujące zwyrodnienie w stopie dodatkowo nasila dolegliwości.
Diagnoza i badania
Aby rozpoznać przyczynę bólu stopy, w pierwszej kolejności należy udać się do lekarza rodzinnego. Przeprowadzony zostanie wywiad z pacjentem i badanie fizykalne, na podstawie którego chory zostanie skierowany do właściwego specjalisty. Biorąc pod uwagę złożoną etiologię bólu stopy (przyczyny szkieletowe, urazy, choroby ogólnoustrojowe i autoimmunologiczne), nie może być wskazany jeden właściwy lekarz od stóp.
Jeżeli w pierwszym kontakcie, u chorego rozpoznane zostaną przyczyny kostne lub uraz, zostanie skierowany do ortopedy. Jeżeli podejrzenie padnie na choroby neurologiczne, najczęściej wystawiane jest skierowanie do reumatologa. Gdy chory ma zdiagnozowaną cukrzycę, właściwym specjalistom będzie diabetolog, często także chirurg specjalizujący się w leczeniu ran przewlekłych. Modzelami, odciskami, nagniotkami i wrastającym paznokciem zajmie się podolog, ale gdy te wymagają usunięcia zabiegowego, nie obejdzie się bez interwencji chirurgicznej.
W rozpoznaniu przyczyny bólu, istotną rolę odgrywają badania obrazowe – USG stopy (gdy podejrzewany jest uraz tkanek miękkich), RTG stopy (czyli prześwietlenie stopy) i TK (badanie komputerowe stóp). Jeżeli zajdzie taka konieczność, zlecone zostaną badania laboratoryjne – krwi i moczu.
Leczenie zachowawcze i domowe sposoby na złagodzenie bólu w kolanach
Gdy bolą stopy, należy podjąć zdecydowane działania. Domowe sposoby na ból stóp pomogą, jeżeli przyczyna nie wymaga interwencji lekarskiej. Mogą też stanowić uzupełnienie właściwego leczenia.
Lekarze mawiają, że “nie ma leczenia bez odciążenia”. Oznacza to, że rekonwalescencja będzie postępować tylko pod warunkiem, że chory nie zaniedba odpoczynku, bez względu na to, czy przyczyną bólu jest uraz, naciągnięte ścięgno czy zapalenie ścięgna w stopie. Jak leczyć dolegliwości bólowe? Poza odpoczynkiem, warto zastosować jedną z opisanych niżej metod.
1. Ciepła kąpiel z dodatkiem soli Epsom
Puchnące stopy i opuchnięte kostki nóg często wskazują na przeciążenie. W takim przypadku, pomocna okaże się sól Epsom, zawierająca magnez, miedź i siarkę. Związek ten wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne. Oprócz tego, świetnie koi spuchnięte stopy.
Aby przygotować kąpiel z solą Epsom, do wanny ciepłej wody wystarczy dodać dwie szklanki soli. Gdy całkowicie rozpuści się w wodzie, możemy wejść do wanny. Kąpieli zażywamy przez ok. 20 min.
2. Ćwiczenia na stopy, które bolą, ale pozwalają na wykonywanie treningu
Ćwiczenia stóp mają działanie wzmacniające i rozciągające. Stanowią nieodłączny element rehabilitacji po złamaniu kości śródstopia i po innych poważnych urazach. Gdy stopa wciąż jeszcze nie jest całkiem stabilna, pomocna okaże się elastyczna opaska na stopę. Uwaga – opaska uciskowa na stopę nie jest zamiennikiem opaski elastycznej!
1. Zwijanie palcami ręcznika
Jest to niezwykle pomocne ćwiczenie, gdy ból zlokalizowany jest w palcach lub w łuku stopy. Dla prawidłowego działania należy wykonać 3 serie, 10 powtórzeń każdego.
Jak prawidłowo wykonać taki trening?
- na podłodze układamy mały ręcznik,
- zajmujemy pozycję siedzącą i zaczynamy zwijać ręcznik, wykonując ruch wyłącznie palcami,
- rozwijamy ręcznik w ten sam sposób.
2. Zataczanie okręgów stopą
Bardzo dobre ćwiczenie, które uelastycznia i wzmacnia mięśnie, jednocześnie pomagając zwalczyć ból w kostce. W przypadku takich ćwiczeń, należy wykonać 3 serie, po 20 powtórzeń.
Jak prawidłowo wykonać te ćwiczenie?
- siadamy na krześle i unosimy nogę, prostując ją w kolanie,
- stopą zataczamy koła, wykonując ruch kostką,
- wykonujemy 10 powtórzeń w jedną stronę i 10 w drugą stronę.
3. Wykrok z jednoczesnym wchodzeniem na palce
Trening, który skutecznie wzmacnia stopę i powoduje rozciąganie mięśni. Wykonywane ćwiczenie pomaga łagodzić ból pięty, śródstopia i palców. W tym przypadku ćwiczenie wykonujemy tylko w 2 seriach po 10 powtórzeń każde.
Jak prawidłowo wykonać takie ćwiczenie?
- stajemy w pozycji wyprostowanej, w miejscu, w którym znajdziemy punkt podparcia,
- unosimy palce i śródstopie, przenosząc ciężar na stopę,
- opuszczamy palce, następnie stajemy na nich, przenosząc ciężar ciała.
3. Masaż stóp
Refleksoterapia stóp (czyli masaż stymulujący określone punkty) i akupresura (leczenie naciskiem) to zabiegi, które przynoszą istotną ulgę w bólu, ale muszą być wykonane przez specjalistów. Nie znaczy to jednak, że w warunkach domowych, nie da się przeprowadzić skutecznego masażu stóp. Pomocna będzie specjalna rolka z wypustkami, która uwalnia punkty spustowe, rozluźnia mięśnie i pobudza układ krążenia. Masowanie stóp z użyciem rolki należy wykonywać nie częściej niż co 2 dni.
4. Leczenie farmakologiczne
Bez względu na to, czy odczuwamy ból lewej stopy czy prawej stopy, istotną ulgę może przynieść leczenie farmakologiczne. Co na bolące stopy okaże się najlepsze?
Istotną ulgę mogą przynieść ogólne leki przeciwbólowe, należy natomiast pamiętać, że tabletki czy kapsułki nie działają natychmiast (zwykle po 15-25 minutach) i mogą obciążać układ pokarmowy. Lepiej sprawdzą się środki miejscowe, które należy wcierać w miejsce występowania bólu. Maści i żele należy podzielić na miejscowe środki przeciwbólowe i przeciwzapalne (wszystkie leki z grupy NLPZ), a także na środki rozgrzewające lub chłodzące.
Przeciwbólowa maść na bolące stopy może zawierać naproksen, ibuprofen lub diklofenak. Takie środki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza lub farmaceuty (zwykle 2 razy dziennie, do czasu ustania objawów). Maść na ból śródstopia (lub innego obszaru) o działaniu rozgrzewającym wywiera wpływ na końcówki układu nerwowego, doprowadzając do rozproszenia impulsów nerwowych. Oprócz tego, rozszerza naczynia krwionośne. Takie środki najczęściej zawierają kapsaicynę, mentol i kamforę. Częstym dodatkiem jest też czarci pazur. Natomiast maści chłodzące najczęściej zawierają eukaliptus.
Takie środki są szczególnie pomocne przy urazach i stłuczeniach, także gdy bólowi towarzyszy zasinienie.
5. Zmiana obuwia
Gdy ból wywołują odciski, najczęściej winne jest źle dopasowane obuwie. Jak dobrać buty? To proste – nie mogą być ciasne ani zbyt duże. Aby stopa miała odpowiednią swobodę, but musi o 5 mm dłuższy od stopy. Należy też zwrócić uwagę na przeznaczenie butów – inne będą buty do biegania, a inne do chodzenia po nawierzchni twardej i gruntowej.
6. Okłady z lodu
Okłady z lodu zmniejszają obrzęk, łagodzą ból i stan zapalny. Są szczególnie przydatne, gdy ból jest następstwem urazu. W takim przypadku, liczy się czas reakcji – im szybciej zastosujemy okład, tym lepiej. Aby wykonać zimny kompres, kostki lodu należy umieścić w foliowym worku lub w specjalnym termoforze. Lniana ściereczka nie sprawdzi się w tym przypadku – lód dość szybko ulega rozpuszczeniu.
Okład należy przykładać do bolącego miejsca przez 15 min. Zabieg powtarzamy minimum 2 razy dziennie.
7. Stabilizacja stopy
Urazy mechaniczne doprowadzają do naruszenia struktur kostnych i tkanek miękkich. W rezultacie, stawy stopy tracą stabilność. Właśnie w takim przypadku, uzasadnione jest stosowanie usztywnienia, które przyspiesza proces rekonwalescencji. W przypadku niegroźnych urazów, dobrze sprawdzi się nawet najprostszy stabilizator na stopę. Jeżeli jednak ból i obrzęk zaczyna się nasilać, warto udać się do lekarza. Takie objawy wskazują na poważny uraz, który może wymagać skuteczniejszego usztywnienia (szyna lub orteza na stopę).
Kiedy konieczna będzie wizyta u lekarza?
Domowe metody są skuteczne, gdy doszło do niegroźnego przeciążenia lub lekkiego urazu. Ból stopy nie powinien być jednak ignorowany. Konsultacji z lekarzem wymaga każdy przypadek dolegliwości bólowych, występujących u osób ze stwierdzoną cukrzycą. Oprócz tego, interwencja lekarska jest konieczna, gdy pojawiają się następujące objawy:
- ból o znacznym natężeniu, uniemożliwiający chodzenie, któremu towarzyszy drętwienie i mrowienie,
- otwarta rana, zwłaszcza gdy wydobywa się z niej treść ropna,
- wyraźne ocieplenie stopy, zaczerwienienie skóry, tkliwość, gorączka powyżej 38 st. (oznaki infekcji),
- obrzęk, który nie ustępuje po 5 dniach.
Często zdarza się, że przyczyny stopy są błahe i niegroźne, nie oznacza to jednak, że może być ignorowany. Jeżeli jednak ból jest objawem poważnego stanu, w skrajnych przypadkach, konsekwencją zaniedbania może być amputacja stopy lub nawet śmierć.
Bibliografia
- Janina Sokołowska-Pituchowa ; “Anatomia człowieka” ; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 8, 2019
- DiGiovanni Christopher W., Justin Greisberg ; “Stopa i staw skokowo-goleniowy” ; Core knowledge in orthopaedics, Wrocław, 2010
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK536941/
- https://jfootankleres.biomedcentral.com/articles/10.1186/1757-1146-2-1
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1521694212000605?via%3Dihub
- William C Krauss ; “Image Diagnosis: Foot Pain and Fever” ; Perm J. 2012 Summer; 16(3): 66.
- http://www.clinmedres.org/content/3/2/116
- http://www.czytelniamedyczna.pl/1625,leczenie-przewleklego-bolu-w-narzadzie-ruchu.html
- Jan Dobrogowski, Julian Dutka ; “Leczenie przewlekłego bólu w narządzie ruchu” ; Nowa Medycyna 2/2003
- https://www.aerzteblatt.de/int/archive/article/205158
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6960082/
- Agata Ciemiecka , Katarzyna Bażant , Krzysztof Bryłka , Paweł Kołodziejski ; “Krioterapia miejscowa i jej zastosowanie w rehabilitacji stopy” ; Praktyczna Fizjoterapia, Z praktyki gabinetu, NR 89 (Grudzień 2017)
- https://www.dovepress.com/topical-preparations-for-pain-relief-efficacy-and-patient-adherence-peer-reviewed-article-JP