Mięsień gruszkowaty (łac. musculus piriformis) to niewielkich rozmiarów struktura, która znajduje się głęboko pod naszymi mięśniami pośladkowymi. Choć jego anatomia nie jest skomplikowana i wygląda dość niepozornie, często jest odpowiedzialny za uporczywy ból pośladka, który może promieniować do stawu biodrowego lub kończyny dolnej. Co jest przyczyną takich dolegliwości i jak sobie z nimi radzić? Oto najważniejsze informacje na ten temat.
Spis treści:
- Czym jest mięsień gruszkowaty i jaka funkcja jest mu przypisana?
- Objawy wskazujące na problem z mięśniem gruszkowatym
- Przyczyny powstawania problemu
- Jak badamy mięsień gruszkowaty? Test i inne metody diagnozy
- Leczenie zespołu mięśnia gruszkowatego
Mięsień gruszkowaty – co to jest i jaką funkcje pełni?
Gruszkowaty mięsień, z angielskiego określany również jako piriformis muscle, ma podłużny kształt i jest zlokalizowany głęboko w pośladku, a dokładniej pod mięśniem pośladkowym większym. Biegnie on od przyczepu na kości krzyżowej, przez pośladek, aż po krętarz większy kości udowej. Unerwienie mięśnia gruszkowatego pochodzi z korzeni S1 oraz S2, doprowadzanych do niego przez tak zwany nerw gruszkowy. Ważne jest także to, że tuż pod mięśniem gruszkowatym znajduje się nerw kulszowy, który może być przez niego uciskany.
Jeśli chodzi o mięsień gruszkowaty, funkcja jaką przede wszystkim pełni ta struktura to rotacja w stawie biodrowym. Jest to w głównej mierze rotacja zewnętrzna, ale także rotacja wewnętrzna, odwodzenie i wyprost. Jedną z funkcji tego mięśnia jest również stabilizacja stawu biodrowego. Jak go odnaleźć? Głębokie badanie pośladka umożliwia u nich ocenę ułożenia, napięcia oraz patologii pojawiających się w tym obszarze. Palpacyjne zlokalizowanie mięśnia gruszkowatego jest dużo łatwiejsze u osób szczupłych oraz mało umięśnionych.
Zespół mięśnia gruszkowatego – objawy, które mogą wskazywać na schorzenie
Zespół mięśnia gruszkowatego, który często określa się również jako rwa gruszkowata, to zespół objawów, które są powodowane przez wzmożone napięcie występujące w obrębie mięśnia gruszkowatego. Niestety syndrom ten wywołuje objawy podobne do tych, które towarzyszą rwie kulszowej i w wielu przypadkach właśnie tak są diagnozowane. Dogłębna diagnostyka różnicowa pozwala jednak na postawienie prawidłowej diagnozy, jaką jest zapalenie mięśnia gruszkowatego.
Jakie dolegliwości powinny nas zatem zaniepokoić? Jeśli chodzi o mięsień gruszkowaty, objawy jakie daje pseudo rwa kulszowa to:
- ból mięśnia gruszkowatego;
- ból odcinka lędźwiowego kręgosłupa;
- odczuwalny ból pośladka;
- ból promieniujący do uda i kończyny dolnej;
- parestezje – mrowienie, drętwienie lub zmiany temperatury skóry czasem sięgające aż do stopy;
- ograniczenie rotacji w stawie biodrowym;
- ból przy wypróżnianiu;
- drażliwość palpacyjna pośladka;
- przewlekły przykurcz mięśnia gruszkowatego – efektem może być funkcjonalna asymetria kończyn dolnych, mylona z zablokowanie stawu krzyżowo-biodrowego.
Dolegliwości bólowe w zespole mięśnia gruszkowatego nasila zwykle chodzenie po schodach, schylanie się do przodu przy jednoczesnym wyproście kolana oraz siedzenie przez długi czas na twardym podłożu. Wszystkie wymienione objawy wskazują na ucisk na nerw kulszowy lub jego podrażnienie, które mogą być spowodowane między innymi przez nadmierne napięcie mięśnia gruszkowatego.
A ile trwa to schorzenie wraz z jego objawami?
Czas trwania zespołu mięśnia gruszkowatego to z reguły kilka tygodni. Jeśli jednak nie zgłosimy się do specjalisty lub leczenie okaże się nieskuteczne, dolegliwości bólowe mogą nam towarzyszyć przez miesiące lub nawet lata.
Dlaczego czuję ból mięśnia gruszkowatego? Przyczyny dolegliwości
Przyczyny zespołu mięśnia gruszkowatego mogą leżeć zarówno w patologiach występujących w obrębie tej struktury, jak i być konsekwencją innych schorzeń wywołujących wzmożone napięcie mięśnia gruszkowatego. W takim przypadku, konieczne jest wyleczenie pierwotnej przyczyny występowania objawów. Jakie są zatem najczęstsze przyczyny rozwoju tego schorzenia? Jest to:
- rwa gruszkowata – dysfunkcja będąca wynikiem anomalii mięśnia gruszkowatego (przykurcz lub nadmierne napięcie);
- choroby stawu biodrowego – zespół mięśnia gruszkowatego często jest jednym z pierwszych objawów schorzeń rozwijających się w obrębie stawu biodrowego, chodzi tu chociażby o zwyrodnienie stawu biodrowego, jałową martwicę głowy kości biodrowej, ale także o pacjentów po operacji wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego;
- problemy ze stawem krzyżowo biodrowym – bolesny staw krzyżowo biodrowy nierzadko jest przyczyną problemów z mięśniem gruszkowatym. Dzieje się tak, gdy mięsień ten nadmiernie się napina w celu ustabilizowania nieprawidłowo działającego stawu (np. po upadku na pośladki lub biodro). Prowadzi to do ucisku na nerw kulszowy, punktów spustowych albo do entezopatii, co objawia się właśnie bólem mięśnia gruszkowatego;
- dyskopatia lędźwiowa lub hiperlordoza – dyskopatia prowadzi do zapalenia i ucisku nerwu kulszowego, co powoduje wzmożone napięcie mięśnia gruszkowatego i jego bolesność, a z biegiem czasu również jego przykurcz, który nasila i utrwala objawy choroby. Natomiast u osób z hiperlordozą często stwierdza się stan hiperaktywności między innymi w mięśniu gruszkowatym, w związku z czym są one bardziej narażone na występowanie zespołu mięśnia gruszkowatego;
- ciąża – nagły wzrost masy ciała prowadzi do nadmiernego napięcie mięśnia gruszkowatego;
- przeciążenia, urazy, różnice w długości kończyn – przeciążenia mięśnia gruszkowatego, które prowadzą do jego nadmiernego napięcia mogą wynikać między innymi z regularnego spędzania dużej ilości czasu w pozycji siedzącej lub z błędów treningowych. Rozwój zespołu mięśnia gruszkowatego może też wynikać z przebytych urazów pośladków i bioder oraz z tego, że długość kończyn dolnych u danego pacjenta jest różna.
Diagnostyka i badania
Diagnostyka tego schorzenia może przysporzyć lekarzowi nieco problemów, ze względu na fakt, iż zespół mięśnia gruszkowatego często wynika z zupełnie innych chorób. Dlatego bardzo istotne jest w tym przypadku przeprowadzenie kompleksowych testów i badań. Dzięki nim zostanie postawiona prawidłowa diagnoza i pacjent będzie mógł rozpocząć leczenie. Wśród najważniejszych badań tego typu należy wymienić:
- test na mięsień gruszkowaty – pacjent leżu na brzuchu z kolanem zgiętym pod kątem 90 stopni. Lekarz zaczyna przesuwać kostkę pacjenta na zewnątrz do osi ciała (rotacja wewnętrzna w stawie biodrowym). Natomiast pacjent powinien rotować kończynę w przeciwną stronę, w pewnym sensie siłując się z lekarzem. Ból pojawiający się w trakcie badania może wskazywać na problemy z mięśniem gruszkowatym;
- USG mięśnia gruszkowatego – dzięki badaniu można wykryć entezopatię i niektóre z chorób stawu biodrowego;
- rezonans magnetyczny stawu biodrowego – pozwala wykluczyć występowanie chorób trudnych do zdiagnozowania (np. jałowa martwica głowy kości biodrowej);
- rezonans magnetyczny kręgosłupa lędźwiowego – dzięki niemu otrzymujemy obraz kręgosłupa oraz korzeni nerwu kulszowego. Widoczne jest też ich zapalenie lub ucisk przez przepuklinę;
- zdjęcie RTG bioder – pozwala zdiagnozować zwyrodnienie stawu biodrowego oraz entezopatię przyczepu mięśnia gruszkowatego do krętarza większego.
Jak wyleczyć ból mięśnia gruszkowatego? Leczenie zachowawcze i fizjoterapia
W przypadku tego schorzenia, pacjenci przede wszystkim chcą wiedzieć jak pozbyć się bólu mięśnia gruszkowatego. Leczenie powinno w pierwszej kolejności obejmować wyeliminowanie pierwotnej przyczyny bólu, jeśli jest nią inna choroba. Na dalszym etapie należy uwolnić nerw kulszowy oraz ograniczyć stan zapalny mięśnia i jego nadmierne napięcie. Jakie formy leczenia są obecnie stosowane?
1. Farmakoterapia
Pacjenci zmagający się z zespołem mięśnia gruszkowatego mogą stosować preparaty przeciwbólowe oraz te o działaniu przeciwzapalnym. Zazwyczaj jest to maść lub żel do smarowania, który łagodzi dokuczliwe objawy tego schorzenia.
2. Ćwiczenia na mięsień gruszkowaty
Jeśli chodzi o mięsień gruszkowaty, ćwiczenia rozciągające samą tą strukturę, jak i cały odcinek lędźwiowy kręgosłupa mają duże znaczenie. Warto też skupić się na rozluźnieniu rotatorów, prostowników i odwodzicieli stawu biodrowego. A zatem jak rozciągnąć mięsień gruszkowaty?
Ćwiczenia tego typu są bardzo proste i bez problemu poradzi sobie z nimi każda osoba, która zastanawia się jak rozluźnić mięsień gruszkowaty w skuteczny sposób. Możemy je wykonywać na siłowni, w domu, w pracy, czy nawet w autobusie.
- Skręcanie stopy na podłożu – stojąc w rozkroku ustawiamy stopy na szerokość ramion z palcami skierowanymi do przodu. Następnie skręcamy stopę do wewnątrz bez odrywania pięty od podłoża. Po chwili wracamy do pozycji wyjściowej i powtarzamy ćwiczenie 10 razy na każdą stopę.
- Przyciąganie kolana do barku – układamy się w pozycji leżącej na plecach. Lewą nogę zginamy, a prawą zakładamy na kolano, tak by kostka swobodnie na nim spoczywała. Przeciwstawną ręką łapiemy za prawe kolano i przyciągamy je delikatnie w stronę lewego barku. Utrzymujemy tą pozycję przez 30 sekund, po czym wracamy do pozycji wyjściowej. Ćwiczenie powtarzamy 3 razy na każdą nogę.
- Odpowiednia fizjoterapia i roller. Rozluźnianie i rozciąganie mięśnia gruszkowatego można uzupełnić o rolowanie pośladków przy pomocy rollera. Fizjoterapia może również wzmocnić mięśnie, przywrócić równowagę między nimi oraz właściwą postawę pacjenta. Część fizjoterapeutów stosuje też taping mięśnia gruszkowatego w obrębie pośladka i stawu biodrowego.
- Pomocna okazuje się być również joga, gdyż pozwala na rozciągnięcie tych mięśni, które znajdują się głęboko.
A co gdy naszą pasją jest bieganie?
Jeśli ból nie przeszkadza nam w uprawianiu tego sportu możemy kontynuować treningi. Jednak musimy jak najszybciej znaleźć przyczynę nadmiernego napięcia mięśni i ją wyleczyć. W tym czasie duże znacznie ma poprawne rozciąganie, zoptymalizowanie naszej techniki biegania oraz przywracanie równowagi mięśniowej.
3. Masaż mięśnia gruszkowatego
Gdy naszym problemem jest mięsień gruszkowaty, masaż może okazać się istotną częścią leczenia tego schorzenia. Taka rehabilitacja powinna być przeprowadzona wyłącznie przez doświadczonego fizjoterapeutę, który profesjonalnie wykona masaż mięśnia głębokiego oraz poprzecznego. Skuteczność takich zabiegów zależy w dużej mierze od wielkości mięśni pośladka, a także od grubości tkanki tłuszczowej u danego pacjenta.
4. Odpowiednia pozycja snu
Jak spać przy bólach mięśnia gruszkowatego? Tak naprawdę każdy pacjent powinien po prostu znaleźć taką pozycję, w której nie odczuwa dolegliwości bólowych lub są one mniejsze. Wiele osób uważa, że najlepiej jest spać na boku, ale pacjenci wolą też spać na plecach z podłożonymi pod nogi poduszkami. Taka pozycja może bowiem pomóc rozluźnić mięśnie i je odciążyć.
5. Fizykoterapia
W przypadku zespołu mięśnia gruszkowatego bardzo ważne jest zniesienie stanu zapalnego. W tym celu, oprócz używania preparatów farmakologicznych, stosuje się również zabiegi z zakresu fizykoterapii. Jest to między innymi miejscowa krioterapia (jej chłodzące działanie uśmierza również ból), elektroterapia lub wykorzystanie ultradźwięków.
6. Zastrzyki
Fachowo wykonane zastrzyki do mięśnia gruszkowatego mogą stosunkowo szybko i co najważniejsze trwale zniwelować objawy schorzenia. Do mięśnia podawane mogą być w ten sposób:
- leki przeciwzapalne, preparaty o działaniu miejscowo znieczulającym,
- osocze bogatopłytkowe (regeneracja przyczepu mięśni).
- toksyna botulinowa (w ciężkich przypadkach rozluźnia przykurczony mięsień).
Zabieg jest monitorowany przy pomocy USG lub RTG, a po jego wykonaniu pacjent może od razu wrócić do swoich codziennych obowiązków. Jego cena to zwykle ok. 1000 złotych. Pewną formą zastrzyków jest także igłoterapia punktów spustowych i pól punktów maksymalnie bolesnych, która polega na wprowadzaniu igły do mięśni bez podawania do nich leku.
Bibliografia
- Zaworski, Kamil, et al.; “Terapia manualna w diagnozowaniu i leczeniu zespołu mięśnia gruszkowatego-studium przypadku.”; Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 21.2 (2015).
- Kocjan, Janusz.; “Ocena przydatności testu Patricka oraz innych testów funkcjonalnych w diagnostyce zespołu mięśnia gruszkowatego.”; Journal of Education, Health and Sport 6.8 (2016): 711-718.
- Parziale, J. R., T. H. Hudgins, and L. M. Fishman.; “The piriformis syndrome.”; American journal of orthopedics (Belle Mead, NJ) 25.12 (1996): 819-823.
- Benson, Eric R., and Steven F. Schutzer.; “Posttraumatic piriformis syndrome: diagnosis and results of operative treatment.”; JBJS 81.7 (1999): 941.
- Riggs, Art.; “Masaż tkanek głębokich.”; CRM, Terapeuta (2008).