Ból obojczyka najczęściej jest spowodowany urazami mechanicznymi obszaru obręczy kończyny górnej, jednak stłuczenia i złamania nie są jedyną przyczyną nieprzyjemnej dolegliwości. Do jej wystąpienia mogą doprowadzić też stany zapalne, zwyrodnieniowe, a także niektóre choroby przewlekłe. Objawy mogą charakteryzować się różnym natężeniem – od nieznacznego dyskomfortu, po poważny ból, znacząco utrudniający funkcjonowanie.
Spis treści:
- Budowa obojczyka a miejsce, w którym może pojawić się ból
- Przyczyny bólu obojczyka
- Diagnozowanie i badania obrazowe
- Jak leczyć ból obojczyka?
Jak zbudowany jest obojczyk? Budowa i potencjalne miejsce bólu
Ból w okolicy obojczyka może znacząco utrudnić wykonywanie nawet najprostszych czynności. Duży wpływ na to ma anatomia tego obszaru i funkcja, którą pełni. Gdzie jest obojczyk i jak wygląda budowa obojczyka?
Kość obojczykowa składa się z trzonu oraz z końca barkowego (płaski) i mostkowego (okrągły). Obojczyk stanowi miejsce przyczepu niezwykle istotnych mięśni, w tym mięśnia czworobocznego, naramiennego, piersiowego większego oraz mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Wraz z łopatką, obojczyk tworzy obręcz kończyny górnej, która jest stabilizowana przez więzadło barkowo obojczykowe oraz przez więzadło kruczo barkowe. Obojczyki to kości dość mocno odstające, co jest wyraźnie widoczne przede wszystkim u osób szczupłych.
Ze względu na taką budowę, obszar ten jest eksponowany na urazy, nie tylko związane z przeciążeniem mięśni. Złamania, stłuczenia – na to wszytko narażony jest obojczyk. Budowa nie jest jednak jedynym czynnikiem, który przyczynia się do wystąpienia dolegliwości tego obszaru.
Dlaczego boli obojczyk? Przyczyny najczęstszych dolegliwości
Ból kości obojczyka może przybrać znaczne nasilenie i wykazuje tendencję do promieniowania. Chory często odczuwa ból obojczyka i szyi, ból przy obojczyku, ból ramienia. Należy zaznaczyć, że nawet drobna dysfunkcja tego obszaru może wywrzeć znaczący wpływ na sprawność. To tutaj znajdują się mięśnie odpowiedzialne za ruch szyi, pleców i rąk. Ból w obojczyku może zatem skutecznie utrudnić wykonywanie nawet najprostszych czynności. Co oznacza ból w okolicy lewego obojczyka i szyi? Jakie są przyczyny bólu obojczyka?
1. Złamany obojczyk
Kontuzja lub uraz obojczyka to dość częsty problem, co wynika z budowy tego obszaru. Złamanie obojczyka jest poważnym, a przy tym – niezwykle bolesnym urazem. Wśród możliwych przyczyn złamania, należy wymienić:
- wypadki komunikacyjne,
- upadki,
- sporty kontaktowe (złamanie obojczyka jest częstą kontuzją osób uprawiających rugby lub football amerykański, dotyczy też zawodników sportów walki i piłkarzy),
- uraz okołoporodowy (złamanie obojczyka przy porodzie może wynikać z błędu lekarskiego, jednak złamany obojczyk u dziecka może też być konsekwencją dużej masy urodzeniowej).
Objawy złamanego obojczyka to:
- obrzęk,
- zasinienie,
- krwiak,
- znaczna tkliwość,
- wyraźnie wyczuwalna sztywność ramienia,
- w przypadku noworodków – brak możliwości poruszania ręką. Pęknięty obojczyk u dziecka objawia się też obrzękiem, a z przemieszczeniem – odłamkami kostnymi, które można wyczuć w badaniu klinicznym.
Jak długo boli złamany obojczyk? Jeżeli nie wystąpiły powikłania, dolegliwości bólowe utrzymują się przez 2-3 tygodnie od dnia zdjęcia opatrunku gipsowego. Jak długo sie zrasta? Proces ten trwa 10-12 tygodni.
2. Zapalenie kości i stawów
Stan zapalny obejmujący staw mostkowo obojczykowy i staw obojczykowo barkowy może wskazywać na reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów i na dnę moczanową. Częstą przyczyną tego typu schorzeń jest nadmierne zużycie stawów. Dodatkowo, do wystąpienia dolegliwości bólowych może przyczynić się też zapalenie stawów i kości – nieswoiste (którego przyczyną są bakterie, wirusy lub grzyby) lub swoiste (będące następstwem innego schorzenia).
W takim przypadku, wśród objawów należy wymienić ból, który z czasem przybiera na sile, oraz sztywność stawu objętego procesem chorobowym.
3. Uraz stawu AC (staw barkowo obojczykowy)
Staw AC, czyli staw barkowo obojczykowy, składa się z kości łopatki, kości ramieniowej i z obojczyka. To właśnie w tym stawie, wyrostek barkowy (sklepienie stawu) łączy się z obojczykiem. W wyniku upadku na ramię (jest to najczęstsza, ale nie jedyna przyczyna), dochodzi do urazu stawu, którego konsekwencją może być złamany, wybity lub zwichnięty obojczyk.
Zwichnięcie stawu barkowo obojczykowego doprowadza do wystąpienia obrzęku (pojawia się wyraźnie wyczuwalne wybrzuszenie). Inne symptomy to:
- tkliwość,
- ból,
- w niektórych przypadkach – przestawienie obojczyka.
Takie same objawy daje wybity obojczyk.
Nieprawidłowa pozycja spania
Przyczyną bólu w obojczyku może też być niewłaściwa pozycja podczas spania, a konkretnie – spanie na jednym boku. Takie ułożenie ciała skutkuje wystąpieniem przewlekłego ucisku.
Objawy to poranny ból w okolicy obojczyka, który mija samoistnie.
4. Zespół górnego otworu klatki piersiowej
Zespół górnego otworu klatki piersiowej to kolejna możliwa przyczyna bólu obojczyka. W przebiegu schorzenia dochodzi do zwężenia przestrzeni, przez którą przebiegają nerwy i naczynia krwionośne. Najczęstsze przyczyny, które doprowadzają do jej wystąpienia, to:
- urazy,
- otyłość,
- niewłaściwa postawa ciała,
- osłabione mięśnie ramion,
- uprawianie sportów siłowych i regularne wykonywanie czynności, które wymagają powtarzalnego podnoszenia ciężarów.
W niektórych przypadkach, schorzenie ma charakter wrodzonej niepełnosprawności.
Objawy zespołu górnego otworu klatki piersiowej to:
- słabość ramienia, która uniemożliwia mocny uchwyt,
- występujący pod obojczykiem guzek (bolący),
- obrzęk,
- drętwienie w ramieniu,
- dolegliwości bólowe w obszarze szyi, obojczyka i/lub ramienia,
- bladość dłoni i palców.
5. Zapalenie kości i szpiku kostnego w obrębie obojczyka
Infekcja kości i szpiku kostnego najczęściej wywołana jest przez mykobakterie i bakterie ropotwórcze. Źródłem zakażenia może być otwarta rana w obszarze obojczyka i złamanie, w przebiegu którego doszło do przerwania ciągłości tkanek.
Mówiąc o objawach stanu zapalnego, należy wskazać na symptomy takie jak:
- gorączka,
- obrzęk tkanek,
- nudności,
- ocieplenie ciała w obszarze infekcji,
- w niektórych przypadkach – ropienie.
6. Rak i zmiany nowotworowe
Ból obojczyka może być objawem pierwotnego raka kości lub nowotworu wtórnego (z przerzutu z okolicznych węzłów chłonnych). Pierwotny rak obojczyka, a dokładnie – rak kości, występuje dość rzadko. Znacznie częściej diagnozowane są przypadki choroby wtórnej. W niektórych przypadkach, za występowanie dolegliwości bólowych odpowiedzialny jest nerwiak, czyli nowotwór układu nerwowego.
Możliwe symptomy choroby nowotworowej to:
- wzmożona potliwość,
- gorączka,
- przyspieszone bicie serca,
- wysokie ciśnienie krwi.
Diagnoza i badania, które pomogą odnaleźć źródło problemu
Rozpoznanie przyczyn bólu obojczyka wymaga przeprowadzenia kilku badań. Wiele na temat możliwego źródła dolegliwości może powiedzieć już samo badanie fizykalne. Ze względu na umiejscowienie kości i pojawiające się objawy (jak choćby obrzęk), pod wpływem dotyku lekarz może rozpoznać rodzaj urazu. Jeżeli rozpoznane zostanie złamanie lub pęknięcie, konieczne okaże się wykonanie RTG obojczyka. Dodatkowe badania obrazowe są też konieczne w przypadku, gdy badanie fizykalne nie daje jednoznacznej odpowiedzi co do rodzaju urazu. Jeżeli podejrzenie pada na problem związany z tkankami miękkimi, nie obejdzie się bez USG.
W sytuacji, gdy przyczyna bólu obojczyka jest inna niż uraz mechaniczny czy przeciążenie, konieczne będzie poszerzenie diagnostyki. W takiej sytuacji, pomocne będzie badanie krwi. Na podstawie uzyskanych wyników, specjalista zadecyduje o kontynuowaniu rozpoznania lub o wdrożeniu właściwego leczenia.
Jak wyleczyć ból obojczyka i złagodzić jego intensywność?
Przebieg leczenia bólu obojczyka zależy od przyczyny wystąpienia dolegliwości. Podejście do tematu leczenia zależy tak naprawdę od wcześniej zdiagnozowanych przyczyn. Podstawowa metodologia jest zupełnie różna dla urazów mechanicznych i dla zapalenia spowodowanego przez RZS.
1. Metoda RICE (odpoczynek, schłodzenie, ucisk i unoszenie)
W przypadku, gdy doszło do poważniejszego urazu tkanek miękkich, np. w skutek skręcenia, naciągnięcia lub naderwania mięśni – dobrze sprawdza się metoda RICE. Schemat postępowania przedstawia się następująco:
- R (rest, czyli odpoczynek) – odpoczynek chroni uszkodzone ścięgna, więzadła i mięśnie przed pogłębianiem urazu, a dodatkowo inicjuje procesy regeneracyjne;
- I (ice, czyli lód) – szybko zastosowany zimny okład schłodzi uszkodzony obszar i zapobiegnie wystąpieniu obrzęku. Sprawdzi się specjalny worek wypełniony pokruszonym lodem, ale gdy nie mamy nic innego pod ręką, odpowiednie będzie też opakowanie mrożonych warzyw. Lodu nie należy układać bezpośrednio na skórze, zawsze musi być czymś owinięty. Okład nie może być utrzymywany dłużej niż 20 minut;
- C (compression, czyli ucisk) – ucisk dodatkowo nie dopuszcza do wystąpienia obrzęku, a przy okazji – łagodzi ból. Do wywołania ucisku doskonale nada się bandaż elastyczny;
- E (elevation, czyli uniesienie) – uniesienie (powyżej poziomu serca) obszaru, w którym doszło do wystąpienia urazu, pozwala kontrolować obrzęk.
Jest to popularna metoda pierwszej pomocy, która sprawdza się świetnie właśnie w przypadku urazów tkanek miękkich. Nie zastąpi to prawidłowej formy leczenia, ale pomoże znacząco złagodzić odczuwane dolegliwości.
2. Maści na ból obojczyka
Jeżeli odczuwany ból jest następstwem przeciążenia stawu i mięśni, pomocne okażą się niesteroidowe leki przeciwzapalne i środki do stosowania miejscowego – maści, żele i kremy. Maść łagodząca ból zawiera w swoim składzie kamforę i salicylan metylu. Substancje te działają rozgrzewająco, a drażniąc obecne w skórze zakończenia nerwowe, doprowadzają do rozszerzenia naczyń krwionośnych.
W przypadku stłuczeń i innych urazów, którym towarzyszy obrzęk, dobrze sprawdzi się chłodząca maść na ból obojczyka. W połączeniu z metodą RICE pozwala w bardzo szybkim czasie złagodzić dolegliwości bólowe.
3. Ćwiczenia na bolący obojczyk i kinesiotaping
Odpowiednio dobrane ćwiczenia pozwalają złagodzić dolegliwości bólowe i przywracają sprawność uszkodzonego obszaru. Istotną ulgę przynosi też fizjoterapia, a niektóre zabiegi, jak choćby pole magnetyczne, wdrażane są jeszcze na etapie leczenia zachowawczego, gdy pacjent nosi gips. Dobre efekty daje też kinesiotaping (np. po zdjęciu gipsu). Metoda ta zakłada stosowanie specjalnych plastrów, których zadaniem jest uniesienie skóry i zwiększenie przestrzeni oddzielającej ją od mięśni. Dzięki temu, zredukowany zostaje nacisk na zakończenia nerwowe. Kinesiotaping usprawnia też krążenie żylne i przez to – stymuluje proces regeneracji tkanek.
4. Stabilizacja lub interwencja chirurgiczna w przypadku poważnego urazu
Jeżeli doszło do złamania bez przemieszczenia, zwykle wystarczy usztywnienie obojczyka poprzez zastosowanie opatrunku gipsowego lub specjalnej ortezy. W przypadku złamania z przemieszczenie lub otwartego, konieczna może okazać się płytka operacja obojczyka. Leczenie chirurgiczne jest też konieczne w przypadku niewłaściwie przeprowadzonego leczenia zachowawczego złamanej kości.
5. Zastrzyki z kortykosteroidów przy bólach chronicznych
Ból barku i obojczyka o znacznym natężeniu, które uniemożliwia normalne funkcjonowanie, złagodzą zastrzyki z kortykosteroidów. Takie leczenie pozwala pozbyć się dolegliwości bólowych na wiele miesięcy, a nawet na wiele lat. Jest to metoda stosowana przede wszystkim u osób, które cierpią na trudne do zdiagnozowania, chroniczne bóle lub u pacjentów, dla których pozostałe sposoby leczenia nie działają.
Oczywiście ostrzykiwanie nie zastąpi naturalnej formy leczenia i jest stosowane jedynie jako “bloker” dla odczuwanego bólu. Jednakże jest to metoda, która pozwala przywrócić chociaż namiastkę naturalnego stanu dla osób z przewlekłymi dolegliwościami obręczy barkowej.
6. Pozostałe sposoby leczenia dla dolegliwości chorobowych
Jeżeli przyczyna bólu jest inna niż uraz, lekarz zadecyduje o wdrożeniu terapii właściwej dla danej jednostki chorobowej. W przypadku infekcji bakteryjnej, konieczne będzie przyjmowanie antybiotyków. Choroba nowotworowa wymaga wdrożenia leczenia onkologicznego – chemio- i/lub radioterapii.
Bibliografia
- BochenekA, ReicherM.; “Anatomia człowieka.”; TomII, Wydawnictwo LekarskiePZWL, Warszawa1998 152 (1968).
- Grażyński, Jacek, Paweł Wawrzaszek, and Stefan Sobczyński.; “Operacyjne leczenie złamań obojczyka u dzieci.”; Rocznik dziecięcej chirurgii urazowej 10.
- Martynów, Renata, and Ryszard Podemski.; “Bóle barku.”; Przewodnik Lekarza/Guide for GPs 4.11 (2001): 112-117.
- Małek, Elżbieta.; “Pielęgnowanie kończyn górnych 514 [03]. Z1. 04.”
- Rizzo Jr, Thomas D.; “Using RICE for injury relief.”; The Physician and sportsmedicine 24.10 (1996): 33-34.
- Kądziołka, Joanna, Joanna Grzegorczyk, and Agnieszka Rawska.; “Wpływ fizjoterapii na poziom odczuwanego bólu u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów.”; Prz Med Uniw Rzesz 7 (2009): 46-54.